พระบรมศาสดาทรงปรารภการสละชีวิตของพระอานนท์ จึงทรงนําเรื่องในอดีตมาตรัสเล่าว่า
ครั้งเมื่อพระโพธิสัตว์เกิดเป็นพญาหงส์ทอง เป็นราชาของหงส์ทั้งหลายมีเพื่อนรักอยู่ตัวหนึ่งชื่อ สุมุขะ
วันหนึ่ง พระนางเขมาเทวีซึ่งเป็นพระมเหสีของพระเจ้ากาสีทรงฝันเห็นหงส์แสดงธรรมให้ฟัง พระราชาจึงทรงรับสั่งให้นายพรานไปคอยดักหงส์
วันหนึ่ง พญาหงส์ติดบ่วงของนายพราน สุมุขหงส์ไม่ยอมหนีไปคอยอยู่ใกล้ๆ นายพรานเห็นแล้วแปลกใจ เมื่อได้ฟังสุภาษิตของสุมุขะเกิดประทับใจจึงปล่อยหงส์ทั้งสองไป พญาหงส์ถามเหตุแห่งการมาจับ ทราบว่าพระราชาสั่งให้มาจับ จึงให้พาไปพบพระราชา
พญาหงส์แสดงทศพิธราชธรรม คือ ทานศีลบริจาค ชื่อตรงสุภาพอ่อนโยน ตบะไม่โกรธ ไม่เบียดเบียน อดทน ยึดมั่นในธรรม ให้พระราชาทรงตั้งอยู่ในความไม่ประมาท และรักษาศีล ๕
พระบรมศาสดาตรัสสรุปชาดก ว่า
นายพรานในครั้งนั้นได้มาเป็นพระฉันนะ พระนางเขมาเทวีได้มาเป็น ภิกษุณีชื่อว่าเขมา
พระราชาได้มาเป็นพระสารีบุตร
สุมุขหงส์ได้มาเป็นพระอานนท์
พญาหงส์คือเราตถาคต
ที่มา: หนังสือดรรชนีธรรมฉบับมงคลสูตร
